TMK 233. Madde- Mal Rejiminin Tasfiyesinde Gelir Değeri

“Madde 233 – Bir eşin malik olarak bizzat işletmeye devam ettiği veya sağ kalan eş ya da
altsoyundan birinin kendisine bir bütün olarak özgülenmesini istemeye haklı olduğu bir tarımsal
işletme için değer artışından alacağı pay ve katılma alacağı, bunların gelir değeri göz önünde
tutularak hesaplanır.
Tarımsal işletmenin maliki veya mirasçıları, diğer eşe karşı ileri sürebilecekleri değer
artışı payının veya katılma alacağının, işletmenin sadece sürüm değeri üzerinden hesaplanmasını
isteyebilir.
Değerlendirmeye ve işletmenin kazancından mirasçılara pay ödenmesine ilişkin miras
hukuku hükümleri kıyas yoluyla uygulanır.”

Türk Medeni Kanunu (TMK) Madde 233, tarımsal işletmelerin mal rejimi kapsamında değerlendirilmesini düzenlemektedir. Bu düzenleme, tarımsal işletmenin bizzat eşin kendisi tarafından işletildiği veya sağ kalan eş yahut altsoyun bu işletmeye ihtiyacının bulunduğu hallerde değer artış payı ve katılma alacağının hesaplanma usulünü belirlemektedir. Tarımsal işletmelerin ekonomik ve sosyal açıdan önemli yapılar olması, bu hükmün aile hukuku ve miras hukuku açısından önem taşımasına sebep olmaktadır.

Türkiye’de tarımsal faaliyetler, hem ekonomik hem de toplumsal yaşamın temel unsurlarından biridir. Küçük aile işletmelerinden büyük tarım komplekslerine kadar geniş bir yelpazeye yayılan bu işletmelerin, miras ve mal rejimi hukuku bağlamında ele alınması, mevcut sistemin devamı açısından büyük bir önem arz etmektedir. Bu bağlamda, TMK Madde 233’ün uygulanması, tarımsal işletmelerin gelecekteki sürdürülebilirliği açısından hayati önem taşımaktadır.

Tarımsal İşletmelerin Hukuki Statüsü ve Mal Rejimleri Kapsamında Değerlendirilmesi Tarımsal işletmeler, Türk hukukunda mal rejimleri açısından farklı şekillerde değerlendirilmektedir. Tarımsal işletmelerin ekonomik değeri ve faaliyet alanı göz önünde bulundurularak, eşler arasındaki mal rejiminin sona ermesi durumunda işletmenin korunması gerekmektedir.

Türk hukuk sisteminde yer alan mal rejimleri şu şekilde sıralanabilir:

• Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi: 2002 yılında yürürlüğe giren yeni Türk Medeni Kanunu ile yasal mal rejimi olarak kabul edilmiştir. Bu rejimde, eşlerin evlilik içinde edindiği mallar, edinilmiş mal sayılır ve boşanma veya ölüm durumunda eşler arasında paylaşılır.
• Mal Ayrılığı Rejimi: Her eşin kendi malvarlığı üzerinde tam tasarruf hakkına sahip olduğu rejimdir.
• Paylaşmalı Mal Ayrılığı Rejimi: Mal ayrılığı ile benzer özellikler taşımakla birlikte, belirli durumlarda eşler arasında paylaşım hükümlerini içerir.
• Mal Ortaklığı Rejimi: Eşlerin mallarının ortak bir havuzda değerlendirilmesini öngören rejimdir.

Tarafların evlilik içinde seçtiği mal rejimi, tarımsal işletmelerin paylaşımında büyük bir etkiye sahiptir. TMK Madde 233, özellikle edinilmiş mallara katılma rejimi kapsamında değerlendirilmektedir.

Değer Artış Payı ve Katılma Alacağının Hesaplanması Madde 233’e göre, mal rejimi sona erdiğinde tarımsal işletmenin değer artış payı ve katılma alacağı gelir değeri esas alınarak belirlenir. Burada iki temel hesaplama yöntemi bulunmaktadır:

1. Gelir Değeri Esas Alınarak Hesaplama: Tarımsal işletmenin ekonomik getirisi ve karlılığı dikkate alınarak, tarafların alacakları hesaplanmaktadır. Gelir değeri hesabı yapılırken, işletmenin yıllık verimliliği ve piyasa koşulları gibi unsurlar dikkate alınır.
2. Sürüm Değeri Esas Alınarak Hesaplama: Tarımsal işletmenin piyasa satış değeri temel alınarak hesaplama yapılabilir. Sürüm değeri esas alınırken, bölgesel piyasa koşulları, toprak kalitesi ve işletmenin büyüklüğü gibi unsurlar göz önüne alınmalıdır.

Yargıtay Kararları ve Uygulamalar Yargıtay’ın ilgili kararlarında, tarımsal işletmelerin mal rejimi sona erdiğindeki değer artış payı ve katılma alacağı hesaplamalarında farklı kriterlerin dikkate alındığı görülmektedir. Yargıtay, özellikle tarımsal işletmelerin bir bütün olarak korunmasını esas alarak, işletmelerin bölünmesinin önüne geçecek şekilde kararlar vermektedir. Yargıtay’ın bazı kararlarında, tarımsal işletmelerin bölünerek ekonomik değer kaybına uğramasının önüne geçilmesi için sağ kalan eşin işletmeyi devralmasının teşvik edilmesi gerektiği belirtilmiştir.

Uluslararası Uygulamalar ve Türk Hukuku ile Karşılaştırma Birçok ülkede, tarımsal işletmelerin sürdürülebilirliği sağlamak adına çeşitli düzenlemeler yapılmaktadır. Özellikle Avrupa ülkelerinde, tarımsal işletmelerin nesiller boyunca bütünlüğünü koruyabilmesi adına miras hukuku kapsamında özel kanunlar yürürlüğe girmiştir. Türkiye’de ise TMK Madde 233 bu konuda temel düzenlemeleri içermekle birlikte, daha kapsamlı ve özel yasaların hazırlanması gerekmektedir.

Tarımsal İşletmelerde Miras Paylaşımı ve Hukuki Problemler Tarımsal işletmelerin miras yoluyla intikalinde en büyük sorunlardan biri, işletmenin parçalanarak ekonomik değerini yitirmesidir. Bu durumu engellemek için mirasçılar arasında anlaşmazlıkların önlenmesi adına farklı hukuki yollar uygulanmaktadır. Türkiye’de tarımsal işletmelerin aile bireylerinden birine intikal ettirilmesi konusunda çeşitli hukuki düzenlemeler yapılmıştır. Miras hukukuna göre, işletmenin ekonomik faaliyetlerine devam edebilmesi için, mirasçıların haklarının dengeli bir şekilde korunması gerekmektedir.

Sonuç ve Değerlendirme TMK Madde 233, tarımsal işletmelerin aile ekonomisindeki önemini ve mal rejimi sona erdiğinde oluşabilecek ihtilafları çözmeye yöneliktir. Bu madde, tarımsal işletmelerin ekonomik sürekliliğini sağlamakla birlikte, mirasçılar ve eşler arasında adil bir paylaşım oluşturulmasını da amaçlamaktadır. Tarımsal işletmelerin devri, pay edilmesi ve alacak hesaplamaları konularında uzman bir hukukçudan profesyonel danışmanlık almak, hukuki ihtilafların önüne geçmek açısından kritik öneme sahiptir. Özellikle miras paylaşımında yaşanabilecek hukuki problemlerin önüne geçebilmek adına, uzman görüşlerine başvurulmalı ve hukuki danışmanlık hizmetleri alınmalıdır. Tarımsal işletmelerin ekonomik devamlılığı açısından, hukuki altyapının güçlendirilmesi büyük önem taşımaktadır.

Bu bağlamda, TMK Madde 233’ün daha etkin uygulanması ve gelişen tarım sektörüne uygun güncellemeler yapılması, tarımsal işletmelerin korunması ve sürdürülebilirliği açısından büyük önem arz etmektedir.