TMK 87. Madde- Derneğin Kendiliğinden Sona Ermesi
Madde 87- Dernekler, aşağıdaki hâllerde kendiliğinden sona erer:
- Amacın gerçekleşmesi, gerçekleşmesinin olanaksız hâle gelmesi veya sürenin sona ermesi,
- İlk genel kurul toplantısının kanunda öngörülen sürede yapılmamış ve zorunlu organların
oluşturulmamış olması, - Borç ödemede acze düşmüş olması,
- Tüzük gereğince yönetim kurulunun oluşturulmasının olanaksız hâle gelmesi,
- Olağan genel kurul toplantısının iki defa üst üste yapılamaması.
Her ilgili, sulh hâkiminden, derneğin kendiliğinden sonra erdiğinin tespitini isteyebilir.
Türk Medeni Kanunu’nun 87. maddesi, derneklerin sona erme koşullarını düzenleyerek, bu tüzel kişiliklerin hangi durumlarda varlıklarını kaybedeceklerini belirler. Derneklerin sona ermesi, genellikle iki şekilde gerçekleşir: kendiliğinden sona erme ve mahkeme kararıyla sona erme. Madde 87 ise özellikle kendiliğinden sona erme durumlarını ayrıntılı olarak ele alır ve bu sürecin nasıl işlediğini düzenler.
Madde 87, derneklerin sona erme nedenlerini beş ana başlık altında toplamıştır. İlk olarak, bir derneğin amacının gerçekleşmesi veya gerçekleşmesinin olanaksız hâle gelmesi durumunda kendiliğinden sona ereceği belirtilmiştir. Dernekler, belirli bir amaç doğrultusunda kurulan tüzel kişiliklerdir. Örneğin, bir doğal afet sonrasında yardım amacıyla kurulan bir dernek, afetin sonuçlarının giderilmesiyle amacına ulaşabilir. Benzer şekilde, derneğin amacı gerçekleşemeyecek bir duruma geldiğinde, örneğin teknik, ekonomik veya sosyal koşullar nedeniyle, dernek kendiliğinden sona ermiş kabul edilir. Ayrıca, tüzükte belirlenen sürenin sona ermesi de bu kapsama girer. Bazı dernekler, kuruluş aşamasında faaliyet gösterecekleri süreyi tüzüklerinde belirtirler. Bu süre dolduğunda, dernek kendiliğinden sona erer.
İkinci olarak, ilk genel kurul toplantısının kanunda öngörülen sürede yapılmamış olması ve zorunlu organların oluşturulmaması, derneğin sona erme sebeplerinden biridir. Kanuna göre, derneklerin kuruluş sürecinde, belirli bir zaman dilimi içinde ilk genel kurul toplantısını yapması ve gerekli organlarını oluşturması zorunludur. Bu şartın yerine getirilmemesi, derneğin kuruluşunun hukuken tamamlanmaması anlamına gelir ve bu durumda dernek kendiliğinden sona erer. Bu hüküm, derneklerin işlevsel bir yapıya kavuşmasını ve faaliyetlerine düzenli bir şekilde başlamasını sağlama amacı taşır.
Üçüncü olarak, derneğin borç ödemede acze düşmesi, kendiliğinden sona erme sebeplerinden biridir. Borçlarını ödeyemez duruma gelen bir dernek, mali açıdan sürdürülebilirliğini kaybetmiş demektir. Bu tür durumlarda, derneklerin varlıklarını sürdürmesi mümkün olmayacağından, kanun derneğin kendiliğinden sona erdiğini kabul eder. Bu düzenleme, alacaklıların haklarını koruma ve ekonomik düzenin devamlılığını sağlama amacını taşır.
Dördüncü olarak, tüzük gereğince yönetim kurulunun oluşturulmasının olanaksız hâle gelmesi, derneğin sona ermesine yol açar. Yönetim kurulu, derneğin idari işlerini yürüten ve karar alma yetkisine sahip olan temel organdır. Eğer bu organ tüzükte belirtilen şartlara uygun bir şekilde oluşturulamıyorsa, dernek faaliyetlerini sürdüremez. Bu durumda, derneğin kendiliğinden sona erdiği kabul edilir. Örneğin, yeterli sayıda üyenin bulunamaması veya seçimlerin yapılamaması gibi durumlar bu kapsama girer.
Beşinci olarak, olağan genel kurul toplantısının iki defa üst üste yapılamaması, derneğin sona erme nedenleri arasında yer alır. Genel kurul, dernek üyelerinin bir araya gelerek dernekle ilgili kararlar aldığı en üst organdır. Bu toplantının düzenli bir şekilde yapılmaması, derneğin karar alma mekanizmalarının işlemez hâle geldiğini gösterir. Bu nedenle, iki defa üst üste genel kurul toplantısı yapılamayan derneklerin kendiliğinden sona erdiği kabul edilir. Bu hüküm, derneklerin demokratik işleyişini ve üyelerinin karar alma süreçlerine katılımını sağlama amacı taşır.
Madde 87, aynı zamanda derneğin kendiliğinden sona erdiği durumlarda yapılacak işlemleri de düzenler. Buna göre, her ilgili, sulh hâkiminden derneğin sona erdiğinin tespitini isteyebilir. Bu hüküm, sona erme durumunun resmi olarak tespit edilmesini ve gerekli hukuki işlemlerin başlatılmasını sağlar. Sulh hâkiminin tespit işlemi, dernekle ilgili tasfiye süreçlerinin başlaması ve tüzel kişiliğin sona ermesinin resmileşmesi açısından önemlidir.
Bu madde, uygulamada bazı önemli sonuçlar doğurur. Öncelikle, derneklerin faaliyetlerini sürdürebilmeleri için kanunda ve tüzükte belirtilen şartlara uygun hareket etmeleri gerektiğini vurgular. Dernek yönetimleri, özellikle genel kurul toplantılarının düzenlenmesi, yönetim organlarının oluşturulması ve mali yükümlülüklerin yerine getirilmesi gibi konularda dikkatli olmalıdır. Bu şartların yerine getirilmemesi, derneğin kendiliğinden sona ermesine yol açabilir ve üyelerin haklarının zarar görmesine neden olabilir.
Ayrıca, madde 87, dernek üyeleri ve alacaklılar için önemli bir koruma mekanizması sağlar. Derneklerin kendiliğinden sona erdiği durumlarda, üyeler ve alacaklılar sulh hâkimine başvurarak bu durumun tespit edilmesini talep edebilir. Bu, dernekle ilgili hukuki süreçlerin hızlı ve etkin bir şekilde yürütülmesini sağlar. Bununla birlikte, sona eren derneklerin tasfiye süreçlerinin de dikkatli bir şekilde yürütülmesi gerekir. Tasfiye işlemleri, derneğin malvarlığının hukuka uygun bir şekilde paylaştırılmasını ve borçların ödenmesini içerir.
Sonuç olarak, Türk Medeni Kanunu’nun 87. maddesi, derneklerin kendiliğinden sona erme koşullarını açık bir şekilde belirleyerek, bu tüzel kişiliklerin faaliyetlerini düzenleyen önemli bir hukuki çerçeve sunar. Bu düzenleme, derneklerin hem üyelerinin hem de alacaklılarının haklarını koruma amacını taşır ve dernek faaliyetlerinin sürdürülebilir bir şekilde yürütülmesini sağlar. Ancak bu hükümlerin etkin bir şekilde uygulanabilmesi için, dernek yönetimlerinin ve üyelerinin hukuki yükümlülüklerini iyi bilmesi ve bu yükümlülüklere uygun hareket etmesi gereklidir.