TMK 772. Madde- Define

“Madde 772- Bulunmalarından çok zaman önce gömülmüş veya saklanmış olduğu ve
duruma göre artık malikinin bulunmadığı kesin olarak anlaşılan değerli şeyler, define sayılır.
Bilimsel değer taşıyan eşyaya ilişkin hükümler saklı kalmak üzere define, içinde
bulunduğu taşınmaz veya taşınır malın malikinin olur.
Defineyi bulan kimse, değerinin yarısını aşmamak üzere uygun bir ödül isteyebilir.”

1. Giriş

Define, yüzyıllardır insanlar için hem bir gizem kaynağı hem de zenginliğe ulaşmanın sembolü olmuştur. Hukukî açıdan ise, özellikle taşınmazlarda yapılan kazılarda ortaya çıkan değerli nesneler bakımından, definelerin kime ait olacağı meselesi önemli sonuçlar doğurmaktadır. Türk Medeni Kanunu, bu konuda açık düzenlemeler getirerek hem mülkiyet hakkını hem de bulan kişinin haklarını dengelemeye çalışmıştır. TMK m. 772, definelerin mülkiyeti ve bulunması hâlinde uygulanacak hukukî rejimi düzenlemektedir.

2. Tanım: Define Nedir?

Türk Medeni Kanunu’nun 772. maddesi, defineyi şu şekilde tanımlamaktadır:

“Bulunmalarından çok zaman önce gömülmüş veya saklanmış olduğu ve duruma göre artık malikinin bulunmadığı kesin olarak anlaşılan değerli şeyler, define sayılır.”

Bu tanımdan yola çıkarak bir eşyanın define sayılabilmesi için üç temel koşul bulunmaktadır:

1. Gömülmüş veya saklanmış olması: Eşyanın doğal yollardan değil, bilinçli bir şekilde bir yere gizlenmiş olması gerekir.
2. Çok zaman önce gizlenmiş olması: Eşyanın geçmişte, üzerinden uzun zaman geçmiş bir dönemde saklanmış olması aranır. Buradaki zaman kavramı izafîdir ve somut olayın koşullarına göre hâkim tarafından değerlendirilir.
3. Malikinin artık bulunmadığının kesin olarak anlaşılması: Eşyayı gömen ya da saklayan kişinin kim olduğunun bilinmemesi veya ulaşılabilir olmaması gerekir. Malik mevcut ise eşya define sayılmaz.

3. Tanım Unsurlarının Açıklaması

a) Değerli Şey Olma Şartı

Kanunda açıkça “değerli şeyler” ifadesine yer verilmiştir. Bu da demektir ki define kapsamına giren eşyalar ekonomik kıymet taşıyan, mücevher, sikke, altın, tarihi nitelikte sanat eserleri vb. olabilir. Değersiz ya da kullanılmış ev eşyaları bu kapsamda değerlendirilmez.

b) Gömülmüş veya Saklanmış Olma Niteliği

Define olabilmesi için eşyanın yerin altına gömülmüş olması şart değildir. Gizli bir bölmede, duvar aralığında, eski bir sandıkta saklanmış olan eşya da define sayılabilir. Esas olan, eşyanın normal ulaşım yollarıyla elde edilemeyecek şekilde gizlenmiş olmasıdır.

c) Malikinin Tespitinin İmkânsızlığı

Bu şart, definelerin en belirleyici unsurlarından biridir. Saklayan kişinin kim olduğunun veya mirasçılarının artık belirlenememesi hâlinde eşya define sayılır. Aksi hâlde, maliki mevcut olan bir eşya, bulunma süresi ne olursa olsun define hükmüne tabi tutulamaz.

4. Mülkiyetin Durumu

Madde metninde şu şekilde düzenleme yer alır:

“Define, içinde bulunduğu taşınmaz veya taşınır malın malikinin olur.”

Bu düzenleme gereği, defineyi bulan kişi değil, defineyi içinde bulduğu taşınır ya da taşınmazın maliki mülkiyet hakkına sahip olur. Örnek olarak:

• Bir kişi, başkasına ait bir arazide define bulursa, define o taşınmazın maliki olan kişiye aittir.
• Define bir gemi sandığında bulunursa, geminin sahibi defineye sahip olur.

5. Defineyi Bulanın Hakları

Kanun koyucu, defineyi bulan kişiyi tamamen haklardan yoksun bırakmamıştır. İlgili düzenleme şöyledir:

“Defineyi bulan kimse, değerinin yarısını aşmamak üzere uygun bir ödül isteyebilir.”

Bu düzenlemeyle, defineyi bulan kişiye ödül talep etme hakkı tanınmıştır. Ancak bu ödül;

• Mutlak bir hak değildir. Yani her durumda verileceği garanti değildir.
• Miktarı, define değerinin yarısını geçemez.
• Ne kadar ödül verileceği, somut olayın özelliklerine göre ve hâkim takdiriyle belirlenebilir.

Bu ödül hakkı, malikin rızasına dayalı olarak verilirse herhangi bir sorun çıkmaz. Ancak malik ödeme yapmayı reddederse, bulan kişi ödül talebini mahkemeye taşıyabilir.

6. Bilimsel Değeri Olan Eşyalar

TMK m. 772 şu ibareyle düzenlemeye önemli bir istisna koymuştur:

“Bilimsel değer taşıyan eşyaya ilişkin hükümler saklı kalmak üzere…”

Bu ifade ile, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu gibi özel düzenlemeler uyarınca bilimsel, arkeolojik veya tarihi değeri olan eşyaların define sayılmasının ve maliklere intikalinin önü kesilmektedir. Bu tür eşyalarda mülkiyet devleti ilgilendirir. Bu durumda:

• Bulunan eşya, kültürel miras sayılıyorsa, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bildirilmelidir.
• Kanuna aykırı şekilde bu tür bir eşya üzerinde tasarrufta bulunulması suç teşkil edebilir.

7. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

Uygulamada definelerin bulunması hâlinde bazı hukukî ihtilaflar doğabilmektedir:

1. Bulunan eşyanın define olup olmadığı konusunda tereddütler oluşabilir.
2. Define bulan kişi ile taşınmaz maliki arasında ödül miktarı ve ödeme şekli konularında anlaşmazlıklar yaşanabilir.
3. Bazı durumlarda define kaçakçılığı ve izinsiz kazı yapma gibi suçlar gündeme gelebilir.
4. Definenin tarihi veya arkeolojik nitelikte olup olmadığı konusunda uzman görüşlerine başvurulması gerekebilir.

Bu nedenle, uygulamada define bulan kişilerin, öncelikle resmî makamlara bildirimde bulunması ve hukuka uygun davranması son derece önemlidir.

8. Sonuç

Türk Medeni Kanunu’nun 772. maddesi ile definelere ilişkin mülkiyet ilişkileri, hakkaniyet ve kamu yararı ilkeleri çerçevesinde düzenlenmiştir. Malikinin artık bulunamadığı, uzun süre önce gizlenmiş ve değerli nitelik taşıyan eşyalar define sayılmakta; bu eşyaların mülkiyeti taşınmazın maliki olan kişiye geçmektedir. Bununla birlikte defineyi bulan kişiye de uygun bir ödül hakkı tanınarak emeği ve katkısı göz ardı edilmemektedir. Ancak bilimsel değeri olan eşyaların durumu farklıdır ve kamu yararı gereği bu tür eşyalar devlete ait kabul edilir.

Bu kapsamda, uygulamada karşılaşılacak durumların dikkatle değerlendirilmesi, özellikle kültürel miras niteliğindeki defineler açısından mevzuatın ve cezaî hükümlerinin dikkate alınması büyük önem arz etmektedir.