TMK 771. Madde- Mülkiyetin Kazanılması, Geri Verme
“Madde 771- Bulunan şeyin maliki, ilân veya kolluk kuvvetlerine ya da muhtara bildirme
tarihinden başlayarak beş yıl içinde ortaya çıkmazsa; bulan kimse, yükümlülüklerini yerine
getirmiş olmak koşuluyla o şeyin mülkiyetini kazanır.
Bulunan şey malikine geri verilirse, bulan kimse yaptığı giderlerin ödenmesini ve uygun
bir ödül verilmesini isteyebilir.
Kaybedilmiş şey oturulan bir evde veya işyerinde ya da kamu hizmeti görülen yerde
bulunmuşsa; o yerin sahibi, kiracı veya kurum, o şeyi bulan sayılır. Ancak bunlar ödül isteyemezler.”
1. Giriş
Eşyanın mülkiyeti kural olarak zilyetlik yoluyla devredilir. Ancak bazı istisnai durumlarda, asli malike ait olan mülkiyet hakkı sona erdirilerek başkasına geçebilir. Bu istisnalardan biri de kaybedilmiş eşyanın bulunması hâlidir. Türk Medeni Kanunu’nun 771. maddesi, kaybedilen bir eşyanın bulan kişi tarafından nasıl mülkiyetine geçirilebileceğini düzenlemektedir. Bu hüküm hem taşınır mülkiyetinin kazanımı hem de bulan kişinin hak ve yükümlülükleri bakımından büyük önem taşımaktadır.
2. TMK m. 771’in Sistematik İncelemesi
2.1. Mülkiyetin Kazanılması Şartları
- maddenin birinci fıkrasına göre:
“Bulunan şeyin maliki, ilân veya kolluk kuvvetlerine ya da muhtara bildirme tarihinden başlayarak beş yıl içinde ortaya çıkmazsa; bulan kimse, yükümlülüklerini yerine getirmiş olmak koşuluyla o şeyin mülkiyetini kazanır.”
Bu düzenleme, bir tür zaman aşımıyla mülkiyet kazanımı (res derelicta + uzun süreli zilyetlik) sistemini öngörmektedir. Aşağıdaki şartların birlikte gerçekleşmesi hâlinde mülkiyet kazanımı mümkündür:
- Bildirim Şartı: Kaybedilmiş eşyanın bulunması kolluk kuvvetlerine veya muhtara ya da doğrudan malike bildirilmiş olmalıdır.
- İlanın Yapılması: Bildirimden sonra ilân yoluna gidilmiş olması gerekir. Bu ilân, malikin eşyanın kendisine ait olduğunu öğrenmesini mümkün kılacak nitelikte olmalıdır.
- Beş Yıllık Süre: Malikin beş yıl boyunca ortaya çıkmaması hâlinde mülkiyet bulan kişiye geçer.
- Yükümlülüklerin Yerine Getirilmesi: TMK m. 769’da düzenlenen yükümlülüklerin (bildirim, saklama, ilân vb.) eksiksiz şekilde yerine getirilmiş olması gerekir.
Bu unsurlar tamamlandığında, aslen mülkiyetin iktisabı gerçekleşmiş olur ve eşya artık bulan kişiye aittir.
2.2. Eşyanın Malikine İadesi ve Bulanın Hakları
- maddenin ikinci fıkrası şöyledir:
“Bulunan şey malikine geri verilirse, bulan kimse yaptığı giderlerin ödenmesini ve uygun bir ödül verilmesini isteyebilir.”
Bu hükümde, malikin ortaya çıkması durumunda eşyanın iadesi söz konusu olur. Ancak bu iade karşılıksız değildir. Bulan kişi;
- Yaptığı masrafların iadesini talep edebilir (örneğin eşyanın korunması, taşınması veya ilan giderleri),
- Ayrıca uygun bir ödül talep hakkı da vardır.
Bu ödül miktarı, eşyanın niteliğine, değerine, bulunma koşullarına ve bulan kişinin iyi niyetine göre hâkim tarafından belirlenebilir. Ancak bu ödül bir yükümlülük değildir; “uygun” nitelendirmesiyle hâkime takdir yetkisi tanınmıştır.
2.3. Bulunan Yer ve Hak Sahipliği
Madde 771’in son fıkrası oldukça dikkat çekicidir:
“Kaybedilmiş şey oturulan bir evde veya işyerinde ya da kamu hizmeti görülen yerde bulunmuşsa; o yerin sahibi, kiracı veya kurum, o şeyi bulan sayılır. Ancak bunlar ödül isteyemezler.”
Burada üç önemli sonuç çıkmaktadır:
- Bulma Hakkı Yer Sahibine Aittir: Eğer eşya bir özel konut, iş yeri veya kamu kurumu gibi kontrollü alanlarda bulunursa, fiilen bulan kişi değil, bu alanın sahibi ya da yöneticisi bulan sayılır.
- Ödül Talep Edilemez: Bu durumda bulan sayılan kişiler (ev sahibi, kiracı, kamu kurumu) ödül talep edemez. Bu hüküm, görevli kişilerin buldukları eşyadan kişisel menfaat sağlamalarını engellemeyi amaçlar.
- Mülkiyet Kazanımı Mümkün Olabilir: Ancak diğer şartlar sağlanmışsa (örneğin eşya beş yıl boyunca alınmazsa), bu kişiler de mülkiyeti kazanabilir.
3. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Değerlendirme
3.1. İlanın Niteliği ve Şekli
Kanun ilanın yapılmasını aramaktadır; ancak bu ilanın nasıl yapılacağına dair bir şekil şartı öngörülmemiştir. Uygulamada genellikle kolluk kuvvetleri vasıtasıyla tutanak düzenlenmekte ve ilgili eşya bir kayıp eşya bürosuna teslim edilmektedir. Bazı belediyeler internet üzerinden kayıp eşya duyuruları da yapmaktadır.
3.2. Süreye İlişkin Belirsizlikler
Beş yıllık sürenin başlangıcı, bildirimin yapıldığı gün olarak belirlenmiştir. Ancak bu bildirimin ne şekilde ispatlanacağı önemlidir. Yazılı belge, tutanak veya teslim fişi bu noktada kritik rol oynar.
3.3. Eşyanın Değerinin Tespiti
Bulunan eşyanın önemli ölçüde değerli olup olmadığı, TMK m. 769 ile bağlantılıdır. Bu değer, bildirimin yapılmasını zorunlu kılar ve aynı zamanda ödül hakkı üzerinde de etkili olur.
4. Değerlendirme ve Sonuç
Türk Medeni Kanunu’nun 771. maddesi, bulan kişinin hakkını korurken, asıl malikin de mülkiyet hakkına saygılı bir denge kurmaktadır. Bulan kişinin iyi niyeti, yükümlülüklerini yerine getirmiş olması ve sürelere uygun davranması hâlinde, malikin ortaya çıkmaması sonucu mülkiyet hakkını kazanması mümkündür.
Ancak bu süreçte hukuki belgelendirme büyük önem taşır. Bildirim, ilân ve eşyanın korunmasına dair her adım dikkatle yürütülmelidir. Özellikle kamu kurumlarında veya ticari alanlarda bulunan eşyalar bakımından, kişisel menfaat gözetilmesi mümkün olmadığından, bu durum kamu düzenine ilişkin yönüyle de dikkate alınmalıdır.
Dipnot
Bu tür hukuki işlemlerde, hak kaybına uğranmaması için bir hukukçudan profesyonel destek alınması önem arz etmektedir. Zira hakların kazanımı ve korunması bakımından sürelerin ve usullerin titizlikle takibi gereklidir.