TMK 769. Madde- Bulunmuş Eşya
“Madde 769- Kaybedilmiş bir şeyi bulan kimse, malın sahibine, sahibini bilmiyorsa kolluk
kuvvetlerine, köylerde muhtara bildirmek veya araştırma yapmak ve gerektiğinde ilân etmek
zorundadır.
Bulunan şey önemli ölçüde değerli ise, her hâlde kolluk kuvvetlerine veya muhtara
bildirmek gerekir.
Oturulan bir evde veya işyerinde ya da kamu hizmeti görülen yerde bir şey bulan kimse,
bunu o yer sahibine veya kiracıya ya da kamu hizmeti görülen yerde denetim ve gözetim ile
görevli olanlara teslim etmek zorundadır.”
Giriş
Türk Medeni Kanunu’nun 769. maddesi, bireyler arası emniyet, güven ve mülkiyet ilişkilerinin korunması amacıyla önemli düzenlemeler içermektedir. Bu hüküm; kaybolmuş bir eşyanın bulunması hâlinde, bulan kişinin ne şekilde davranması gerektiğini, hangi merciilere bildirimde bulunma yükümlülüğü taşıdığını ve bu yükümlülüğün sınırlarını açıkça belirtmektedir. Medeni hukuk sistemimizde dürüstlük ilkesi (TMK m. 2) çerçevesinde değerlendirilen bu madde, yalnızca mal sahibinin hakkını değil, toplum düzeninin de sürekliliğini sağlamaya hizmet eder. Aşağıda, bu hükmün içeriği, uygulamadaki yeri, karşılaşılan problemler ve çözüm yolları ayrıntılı olarak incelenecektir.
1. Genel Hükmün Kapsamı ve Amacı
TMK m. 769 şu yükümlülükleri getirmektedir:
- Eşyayı bulan kişi, malın sahibini biliyorsa doğrudan sahibine, bilmiyorsa kolluk kuvvetlerine veya köylerde muhtara durumu bildirmek ve gerektiğinde ilan etmek zorundadır.
- Bulunan şey önemli ölçüde değerli ise, her hâlde kolluk kuvvetlerine veya muhtara bildirim yapılması şarttır.
- Ev, işyeri veya kamu hizmeti görülen yerlerde bulunan eşyalar, o yerin sahibi, kiracısı veya sorumlu kişilere teslim edilmelidir.
Bu hüküm, kamu düzenini ilgilendiren yönüyle yalnızca özel hukuk çerçevesinde kalmayıp, aynı zamanda idari yükümlülükler de getirmektedir. Toplumda güvenin tesisi açısından bulunmuş eşya üzerindeki tasarrufların sınırlandırılması, hak sahiplerinin mağduriyetini önlemeyi hedefler.
2. Bildirim Yükümlülüğü ve Sorumluluk
TMK m. 769’un temel yükümlülüğü, bildirim ve teslimdir. Malı bulan kişi, eşyayı kendi mülkiyetine geçirip serbestçe tasarruf edemez. Sahipli bir malın bulunması durumunda aşağıdaki adımlar izlenmelidir:
- Sahibi biliniyorsa: Derhal kendisine ulaştırılmalıdır.
- Sahibi bilinmiyorsa: En yakın kolluk kuvvetine (polis, jandarma) veya muhtara bildirilmelidir.
- Araştırma yapmak ve gerektiğinde ilan etmek de bu sürecin parçasıdır.
Bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi durumunda, bulan kişi kötü niyetli sayılabilir ve eşyayı iade etmemesi hâlinde haksız zilyet konumuna düşer. Bu da gerek haksız fiil gerekse haksız iktisap hükümleri uyarınca sorumluluğa yol açabilir.
3. “Önemli Ölçüde Değerli” Eşya Kavramı
Kanun koyucu, “önemli ölçüde değerli” eşya için daha sıkı bir yükümlülük öngörmüştür: Bildirim her durumda kolluk kuvvetlerine veya muhtara yapılmalıdır. Buradaki değer kriteri, eşyanın maddi piyasa değeri, sahibinin kullanım önemi, eşyanın özelliği (tarihi eser, ziynet eşyası vs.) gibi unsurlara göre somut olayda değerlendirilmelidir.
Örneğin, kol saatinin maddi değeri 10.000 TL ise bu eşya “önemli ölçüde değerli” sayılacak ve bulan kişinin, ilan yükümlülüğü yanında mutlaka kolluk kuvvetlerine başvurması gerekecektir.
4. Bulunan Yer ile İlgili Özel Düzenlemeler
Hükmün üçüncü fıkrası, bulunan yerin niteliğine göre farklı sorumluluk doğurur. Eğer eşya:
- Bir evde bulunmuşsa, evin sahibine veya kiracısına teslim edilir.
- Bir işyerinde bulunmuşsa, işyerinin sorumlu işletmecisine veya yöneticisine verilir.
- Kamu hizmeti görülen bir yerde bulunmuşsa (örneğin hastane, okul, belediye binası), eşyalar gözetim ve denetimden sorumlu kişilere verilmelidir.
Buradaki düzenleme, yerel idari ve mülki sorumluluğun bilincinde bir hukukî sistemin göstergesidir. Böylece bulan kişinin eşyayı bizzat kendisi muhafaza etmek zorunda kalması engellenir ve güvenli teslim kolaylaşır.
5. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
a. Bildirim yapılmadan eşyanın kullanılmaya başlanması: Bu durum, kötü niyetli zilyetlik oluşturur ve hem tazminat hem de cezaî sorumluluğa neden olabilir.
b. Polis veya muhtarın tutanak düzenlememesi: Bu durumda, ilan yükümlülüğünün ihmal edilmesi hâlinde eşyaya sahip çıkılamayabilir.
c. Bulunan eşyanın sahibinin ortaya çıkmaması: TMK m. 770 gereği, uygun işlemler yapılmışsa ve 5 yıl içinde sahibi bulunamazsa, eşya bulan kişiye maledilebilir. Ancak TMK m. 769’un yükümlülükleri yerine getirilmeden bu hak doğmaz.
6. Hukuki ve Cezai Sonuçlar
TMK m. 769’a aykırı davranan kişiler:
- Haksız zilyet olur (TMK m. 983 vd.)
- Sahip olunan menfaat sebebiyle haksız iktisap hükümlerine göre borç altına girebilir (BK m. 77 vd.)
- Bazı durumlarda TCK m. 160 (suç eşyasını bildirmeme) ya da TCK m. 165 (kaybedilmiş eşyayı sahiplenme) kapsamında cezaî sorumluluk doğabilir.
Bu bakımdan bulan kişinin yükümlülükleri yalnızca ahlaki değil, aynı zamanda hukukî ve cezai yönleri olan ciddi bir sorumluluktur.
Sonuç
Türk Medeni Kanunu’nun 769. maddesi, toplumsal güvenin temin edilmesi, mülkiyet hakkının korunması ve bireyler arası iyi niyet ilişkilerinin teşviki açısından önemli bir düzenlemedir. Bu hükümle beraber eşyayı bulan kimseye birtakım sorumluluklar yüklenmiş, eşyanın sahibine ulaştırılması sürecinde yapılması gereken işlemler belirlenmiştir.
Gerek eşyayı bulan bireyin hak kaybı yaşamaması, gerekse eşya sahibinin mağdur edilmemesi adına bu kuralların titizlikle uygulanması gerekmektedir. Zira hukuki güvenlik, yalnızca devlete değil, bireylerin davranışlarına da dayanan bir sistem bütünüdür.