TMK 768. Madde- Sahipsiz Duruma Gelen Hayvanlar
“Madde 768- Tutulan av hayvanları, yeniden serbest kalır ve sahipleri onları gecikmeksizin
ve ara vermeksizin aramaz ve tekrar tutmak için uğraşmazsa, sahipsiz duruma gelirler.
Ehlileştirilmiş hayvanlar tekrar vahşileşir ve sahiplerine dönmezlerse, sahipsiz duruma
gelirler.
Arı oğulu başkasının taşınmazına uçmuş olmakla sahipsiz duruma gelmez.”
1. Giriş
Hayvanların mülkiyeti, Türk Medeni Kanunu’nda taşınır eşya statüsü kapsamında değerlendirilmekle birlikte, canlı olmaları sebebiyle bu varlıkların eşya hukukuna tam olarak uymayan yönleri de bulunmaktadır. Özellikle av hayvanları, ehlileştirilmiş hayvanlar ve arı oğulları gibi hayvan türleriyle ilgili özel durumlar, TMK m. 768 hükmüyle düzenlenmiş ve bu hayvanların hangi hallerde sahipsiz duruma geleceği açıkça belirlenmiştir. Bu makalede söz konusu madde hükmü, ilgili kavramlarla birlikte açıklanacak ve uygulamadaki karşılıkları değerlendirilecektir.
2. Hayvanların Hukuki Statüsü
Türk Medeni Kanunu’na göre hayvanlar, taşınır (menkul) eşya niteliğindedir (TMK m. 762). Ancak hayvanların kendi iradeleriyle hareket edebilmeleri, kaçabilmeleri, vahşileşebilmeleri ve doğal yaşama adapte olabilmeleri sebebiyle, klasik taşınır eşya anlayışından farklı olarak değerlendirilirler. Bu nedenle hayvanların mülkiyetinden feragat, terk veya zilyetlik kaybı gibi durumlarda, sahipsizlik hususu özel olarak düzenlenmiştir.
3. TMK Madde 768’in Hükmü
Madde üç fıkradan oluşmaktadır:
- Tutulan av hayvanları, yeniden serbest kalır ve sahipleri onları gecikmeksizin ve ara vermeksizin aramaz ve tekrar tutmak için uğraşmazsa, sahipsiz duruma gelirler.
- Ehlileştirilmiş hayvanlar, tekrar vahşileşir ve sahiplerine dönmezlerse, sahipsiz duruma gelirler.
- Arı oğulu, başkasının taşınmazına uçmuş olmakla sahipsiz duruma gelmez.
Bu düzenlemeler, farklı özelliklere sahip hayvanlar için sahipsizlik şartlarını özel olarak belirlemiştir.
4. Tutulan Av Hayvanlarının Sahipsizliği
Av hayvanları doğada serbest yaşayan, yakalanmalarıyla birlikte mülkiyet konusu olabilen hayvanlardır. Bu hayvanların tekrar serbest kalması hâlinde, sahiplerinin onları gecikmeden, ara vermeden ve fiilen çaba göstererek aramaması durumunda, hayvan artık sahipsiz kabul edilir.
Burada üç temel unsur öne çıkar:
- Serbest kalma: Hayvanın fiziksel olarak özgürlüğüne kavuşması,
- Gecikmeksizin ve ara vermeksizin arama: Sahip, hayvanın kaçtığı anı takip eder şekilde sürekli bir arama süreci içinde olmalıdır,
- Çaba sarf etmek: Yalnızca arama niyeti değil, somut olarak yeniden tutmak için eylem de gereklidir.
Bu koşullar oluşmadığı takdirde hayvan artık sahipsiz (res derelicta) sayılacak ve herkes tarafından zilyetlik kurularak kazanılabilecektir (TMK m. 765).
5. Ehlileştirilmiş Hayvanların Sahipsizliği
Evcil hayvanlar, sahibinin denetimi altında yaşamaya alışmış ve insanla etkileşim içinde olan hayvanlardır. Ancak bazı durumlarda bu hayvanlar tekrar doğaya adapte olabilir, saldırganlaşabilir veya insan temasından uzaklaşabilir. Hayvan bu durumda vahşileşmiş sayılır.
TMK m. 768/2’ye göre, ehlileştirilmiş bir hayvan tekrar vahşileşmişse ve sahibine dönmüyorsa, sahipsiz sayılır. Özellikle:
- Hayvanın uzun süre doğada yaşaması,
- Sahibine dönmeyi reddetmesi veya uzak kalması,
- İnsanla etkileşime kapalı hale gelmesi
gibi göstergelerle hayvanın sahipsiz hâle geldiği kabul edilir.
Bu durumda da, hayvan zilyetlik kurularak mülkiyet konusu yapılabilir.
6. Arı Oğulunun Özel Statüsü
Arı oğulu, arı kolonisinin yeni bir ana arı öncülüğünde kovanı terk etmesiyle oluşan, uçup başka bir yere konan arı topluluğudur. TMK m. 768/3’te, bu arı oğulunun başka bir taşınmaza uçmuş olmasının, onu sahipsiz hâle getirmeyeceği açıkça belirtilmiştir.
Yani bir arı oğulu, başkasının bahçesine veya arazisine uçtu diye artık sahibinin malı olmaktan çıkmaz. Ancak burada arazisine konulan kişi ile arının sahibi arasında bir komşuluk hukuku sorunu doğabilir. Arı sahibi, komşunun arazisine girerek arıyı almak isterse, bu durumda taşınmaz malikinin rızasını almak veya yasal sınırlar içinde hareket etmek zorundadır.
7. Sahipsizliğin Sonuçları
Hayvanın sahipsiz hâle gelmesi, mülkiyet hakkının sona ermesi anlamına gelir. Bu durumda:
- Hayvan üzerinde herkes zilyetlik kurabilir,
- Yeni malik, TMK m. 765 çerçevesinde hayvanı sahiplenmiş olur,
- Eski malikin mülkiyet iddiası sona erer.
Ancak belediyelerin ve hayvan koruma kuruluşlarının müdahalesi gereken durumlarda (sokak hayvanları vb.) özel düzenlemeler uygulanabilir (5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu gibi).
8. Sonuç
TMK m. 768, hayvanların sahipsiz duruma gelmesini belirleyen özel bir hükümdür. Bu hüküm ile, klasik taşınır eşya mülkiyetinden farklı olarak, hayvanların doğaları gereği özgürlüklerine kavuşmaları ve insan kontrolünden çıkmaları durumunda nasıl sahipsiz hale gelecekleri düzenlenmiştir. Av hayvanlarının kaçması, evcil hayvanların vahşileşmesi ve arı oğullarının uçması gibi durumlar, her biri özel şartlara bağlanmıştır. Bu düzenlemeler sayesinde, hayvan mülkiyetinin sona erdiği hâller açık şekilde belirlenmiş, uygulamadaki tereddütlerin önüne geçilmiştir.
Not: Hayvanların sahipsizliği konusu, olayın somut koşullarına göre değişebilir. Mülkiyetin sona erip ermediği, hayvanın davranışı, sahibinin niyeti ve arama çabası gibi faktörlere göre değerlendirilmelidir. Bu nedenle, somut bir olayda uzman bir hukukçunun değerlendirmesi alınmalıdır.