TMK 717. Madde- Taşınmaz Mülkiyetinin Kaybı
“Madde 717- Taşınmaz mülkiyeti, terkin veya taşınmazın tamamen yok olmasıyla sona erer.
Kamulaştırma hâlinde mülkiyetin ne zaman sona ereceği özel kanunla belirlenir”
I. GİRİŞ
Mülkiyet hakkı, Anayasa’nın 35. maddesiyle de korunan temel haklardan biridir. Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 717. maddesi, taşınmaz mülkiyetinin sona ermesine dair genel esasları düzenleyerek, mülkiyetin sürekli bir hak olduğu gerçeğinin yanında sona ermesinin de hukuken mümkün olduğunu ortaya koyar. Bu madde, hem taşınmazın tamamen yok olması gibi doğal fiilî hallerde hem de mülkiyetin hukuken sona erdirilmesini sağlayan terkin ve kamulaştırma gibi idari veya özel hukuki işlemlerle sona ermesini öngörür.
II. TAŞINMAZ MÜLKİYETİNİN SONA ERMESİ YOLLARI
A. Terkin Suretiyle Mülkiyetin Sona Ermesi
- Terkin Kavramı ve Hukuki Niteliği
Terkin, kelime anlamı itibariyle “silme, kayıt silme” anlamına gelir. Tapu sicili bakımından, tapu kütüğündeki kayıtların iptal edilerek sicilden çıkarılmasını ifade eder. TMK m. 717’ye göre, taşınmazın tapu kütüğündeki kaydının malikin iradesi veya mahkeme kararıyla silinmesi, mülkiyetin sona ermesini sağlar.
- Terkin Sebepleri
- Malikin tek taraflı beyanı ile: Malik, taşınmaz üzerindeki mülkiyet hakkından feragat etmek isterse, tapu müdürlüğüne başvurarak terkin işlemi yapılmasını talep edebilir. Bu beyanın tapu sicil memuru huzurunda veya yazılı şekilde yapılması gerekir. Malik, feragat iradesiyle taşınmazın malik sıfatını hukuken sona erdirir.
- Mahkeme kararıyla terkin: Bazı hâllerde (örneğin, iptal davaları sonucu) taşınmaz mülkiyeti mahkeme kararıyla sona erebilir. Mahkemenin kesinleşmiş kararı tapu idaresine ibraz edilerek terkin işlemi gerçekleştirilir.
- Kanundan doğan terkin: Özel kanunlarla getirilen düzenlemeler (örneğin kamulaştırma gibi) taşınmaz mülkiyetinin sona ermesini öngörür ve terkin yapılması zorunlu hale gelir.
- Sonuçları
Terkin işleminden sonra, taşınmazın tapu kütüğünde artık malik olarak kimse görünmez. Taşınmazın üzerindeki tasarruf yetkileri sona erer ve malik sıfatı hukuken ortadan kalkar.
B. Taşınmazın Tamamen Yok Olmasıyla Mülkiyetin Sona Ermesi
- Kavramsal Çerçeve
TMK m. 717’nin açıkça belirttiği bir diğer sona erme sebebi, taşınmazın tamamen yok olmasıdır. Burada taşınmazın doğal yapısı ve fiziki varlığının ortadan kalkması söz konusudur.
- Uygulama Örnekleri
- Doğal afetler: Deprem, sel, toprak kayması, volkanik patlama gibi doğal afetler sonucu taşınmazın tamamen yıkılması veya arazi niteliğinin ortadan kalkması.
- İnsan müdahalesi: Baraj inşaatı veya maden faaliyetleri gibi durumlarda taşınmazın tamamen yok edilmesi.
- Sonuçlar
Taşınmaz ortadan kalktığında, artık malik sıfatı anlamını yitirir. Taşınmazın mülkiyeti, fiziksel varlık bulunmadığından, hukuken sona ermiş sayılır. Böyle bir durumda tapu kaydı varsa, idari işlemle terkin edilmesi gerekir.
C. Kamulaştırma Hâlinde Mülkiyetin Sona Ermesi
- Kamulaştırmanın Hukuki Dayanağı
Kamulaştırma, Anayasa m. 46 ve 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’na göre, kamu yararı gerekçesiyle taşınmazların devlet veya kamu tüzel kişiliklerine devredilmesini sağlayan idari bir işlemdir. Bu işlemle, taşınmaz malikinin mülkiyet hakkı zorunlu olarak sona erdirilir.
- Mülkiyetin Sona Erme Anı
- Kamulaştırmada mülkiyetin sona ermesi anı, Kamulaştırma Kanunu’nun 10. ve 27. maddelerinde düzenlenmiştir.
- Genel olarak, kamulaştırma bedelinin malike ödenmesi veya idare tarafından banka hesabına yatırılması ile birlikte taşınmaz mülkiyeti idareye geçer ve malik sıfatı sona erer.
- Bu noktada, tapu sicilinde terkin ve idare adına tescil işlemleri yapılır.
- Özel Düzenlemeler
TMK m. 717, kamulaştırma gibi özel işlemlerin mülkiyetin sona erme zamanını belirlemeyi Kamulaştırma Kanunu gibi özel kanunlara bırakmıştır. Böylece genel kanun-özel kanun ilişkisi gözetilerek, kamulaştırmanın özellikli niteliği korunmuştur.
III. SONA ERME HALLERİNDE HAKLARIN KORUNMASI
Taşınmaz mülkiyetinin sona ermesi malik açısından ciddi sonuçlar doğurur. Bu nedenle:
- Malik, terkin işlemine rıza göstermediği hâllerde yargı yoluna başvurabilir.
- Kamulaştırma sürecinde ise idare mahkemeleri veya adli yargıda kamulaştırma bedeline veya işlemin hukuka aykırılığına itiraz edilebilir.
- Taşınmazın yok olması gibi durumlarda, zararın tazmini gibi talepler de gündeme gelebilir.
IV. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
TMK m. 717, taşınmaz mülkiyetinin sona ermesine ilişkin temel çerçeveyi oluşturan ve farklı sebepleri kapsayan önemli bir hükümdür. Terkin, taşınmazın yok olması ve kamulaştırma gibi hukuki veya fiilî sebeplerle taşınmaz mülkiyeti ortadan kalkabilir.
Bu süreçlerin her biri, tapu sicilinin aleniyet ve güven ilkesi ile uyumlu şekilde yürütülmelidir. Maliklerin hak kaybı yaşamaması ve işlemlerin hukuka uygun şekilde yapılması için bu hükümlerin dikkatle uygulanması gerekir.
Son olarak, taşınmaz mülkiyetinin sona ermesi gibi karmaşık konularda uzman bir hukukçudan yardım almak, hukuki güvenliğin sağlanması ve mülkiyetle bağlantılı hakların korunması açısından büyük önem taşır.