TMK 348. Madde- Velayetin Kaldırılması

“Madde 348- Çocuğun korunmasına ilişkin diğer önlemlerden sonuç alınamaz ya da bu
önlemlerin yetersiz olacağı önceden anlaşılırsa, hâkim aşağıdaki hâllerde velâyetin kaldırılmasına
karar verir:

Ana ve babanın deneyimsizliği, hastalığı, başka bir
yerde bulunması veya benzeri sebeplerden biriyle velayet görevini gereği gibi yerine getirememesi.

Ana ve babanın çocuğa yeterli ilgiyi göstermemesi veya ona karşı yükümlülüklerini
ağır biçimde savsaklaması.
Velâyet ana ve babanın her ikisinden kaldırılırsa çocuğa bir vasi atanır.
Kararda aksi belirtilmedikçe, velâyetin kaldırılması mevcut ve doğacak bütün çocukları
kapsar.”

Giriş

Velayet, ebeveynlerin çocukları üzerinde sahip olduğu hak ve yükümlülükleri ifade eden temel bir aile hukuku kurumudur. Velayet hakkı, çocuğun sağlıklı gelişimini ve güvenliğini sağlamak amacıyla düzenlenmiş olup, ebeveynlerin çocuğun bakım, eğitim ve genel refahına yönelik sorumluluklarını içermektedir. Ancak, ebeveynlerin bu yükümlülüklerini yerine getirmemesi veya çocuğun üstün yararının gerektirmesi halinde, velayet hakkı mahkeme kararıyla kaldırılabilir. Türk Medeni Kanunu’nun 348. maddesi, velayetin kaldırılmasını gerektiren koşulları ayrıntılı şekilde düzenlemektedir. Bu makalede, velayetin kaldırılma sebepleri, hukuki süreçleri, hukuki sonuçları ve Yargıtay kararları ışığında konuya dair önemli noktalar detaylandırılacaktır.

1. Velayetin Kaldırılmasının Hukuki Dayanağı

Velayetin kaldırılması, çocuğun üstün yararını korumak amacıyla alınan ciddi bir hukuki tedbirdir. Türk Medeni Kanunu’nun 348. maddesi uyarınca velayetin kaldırılması için iki temel sebep öngörülmüştür:

• Ana ve babanın deneyimsizliği, hastalığı, başka bir yerde bulunması veya benzeri sebeplerle velayet görevini gereği gibi yerine getirememesi:
  • Ebeveynlerin ağır fiziksel veya ruhsal hastalıklarının çocuğun bakımına engel teşkil etmesi.
  • Ebeveynlerin çocuğun bakımını yerine getiremeyecek şekilde sürekli farklı bir şehirde veya ülkede bulunması.
  • Bakım, eğitim ve gelişim süreçlerinde ebeveynlerin bilgi ve beceri eksikliği nedeniyle yetersiz kalması.
• Ana ve babanın çocuğa yeterli ilgiyi göstermemesi veya ona karşı yükümlülüklerini ağır biçimde ihmal etmesi:
  • Çocuğun temel ihtiyaçlarının (beslenme, barınma, eğitim ve sağlık) karşılanmaması.
  • Çocuğa fiziksel veya psikolojik şiddet uygulanması.
  • Çocuğun duygusal gelişiminin göz ardı edilmesi veya çocuğa karşı sürekli ilgisiz davranılması.

Bu iki sebep dışında, çocuğun gelişimi açısından risk oluşturan diğer haller de mahkeme tarafından değerlendirilerek velayetin kaldırılması yönünde karar alınabilir.

2. Velayetin Kaldırılma Süreci

Velayetin kaldırılması süreci, çocuğun korunması amacıyla yürütülen hukuki bir süreçtir ve aşağıdaki aşamalardan oluşur:

• Mahkemeye Başvuru: Velayetin kaldırılmasını talep edebilecek kişiler genellikle çocuğun diğer akrabaları, sosyal hizmet kuruluşları veya Cumhuriyet Savcılığıdır. Aile mahkemesine yapılacak başvuruyla sürecin resmen başlatılması sağlanır.
• Delil Toplanması ve İnceleme: Mahkeme, çocuğun mevcut yaşam koşullarını, ebeveynlerin çocuğa yönelik ilgisini ve çocuğun üstün yararını göz önünde bulundurarak detaylı bir inceleme yapar. Gerekli görüldüğünde pedagog, sosyal hizmet uzmanı ve psikolog raporları alınır.
• Hâkimin Kararı: Hâkim, inceleme sürecinin ardından çocuğun menfaatlerini gözeterek velayetin kaldırılması yönünde karar verebilir. Karar verilmesi halinde çocuğa bir vasi atanır.

3. Velayetin Kaldırılmasının Hukuki Sonuçları

Velayetin kaldırılması ebeveynlerin çocuk üzerindeki haklarını kaybetmesi anlamına gelir ve şu sonuçları doğurur:

• Vasi Atanması: Eğer velayet hakkı hem anne hem de babadan kaldırılırsa, mahkeme tarafından çocuğa bir vasi atanır. Vasi, çocuğun bakım, eğitim, sağlık ve diğer tüm hukuki işlemlerinden sorumlu kişidir.
• Ebeveynlerin Mali Sorumluluğu: Velayetin kaldırılması ebeveynlerin çocuğa yönelik maddi yükümlülüklerini ortadan kaldırmaz. Çocuk için nafaka ödeme yükümlülüğü devam eder.
• Kararın Kapsamı: Kararda aksi belirtilmedikçe, velayetin kaldırılması mevcut ve doğacak tüm çocukları kapsar.
• Çocuğun Korunması: Velayet hakkı kaldırılan ebeveynler, çocukla kişisel ilişki kurma haklarını da kaybedebilirler. Mahkeme, çocuğun ruhsal ve fiziksel sağlığını korumak amacıyla, velayet hakkı kaldırılan ebeveynlerin çocukla görüşmelerini sınırlandırabilir veya tamamen yasaklayabilir.

4. Yargıtay Kararları Işığında Velayetin Kaldırılması

Yargıtay, velayetin kaldırılması davalarında ebeveynlerin çocuğa yönelik ilgisizliklerini, ihmal ve kötü muamelelerini titizlikle incelemektedir. İşte bazı önemli Yargıtay kararları:

• Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin 2020/XXXX E. ve 2020/XXXX K. sayılı kararı:
  • Kararda, ebeveynlerin çocuğun eğitim ve sağlık haklarını ciddi şekilde ihlal ettiği tespit edilmiştir.
  • Mahkeme, ebeveynlerin velayet haklarını kaldırarak çocuğa bir vasi atanmasına karar vermiştir.
  • Çocuğun üstün yararı gereği, bu tür durumlarda velayetin kaldırılmasının hukuka uygun olduğu belirtilmiştir.
• Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin 2019/XXXX E. ve 2019/XXXX K. sayılı kararı:
  • Ebeveynlerin çocuğu uzun süreli olarak ihmal ettiği, beslenme ve eğitim gereksinimlerini karşılamadığı belirlenmiştir.
  • Çocuğun korunması amacıyla velayet hakkının kaldırılmasına karar verilmiştir.

Sonuç

Velayetin kaldırılması, çocuğun üstün yararının korunması için alınan ciddi bir hukuki tedbirdir. Türk Medeni Kanunu’nun 348. maddesi, ebeveynlerin yükümlülüklerini ihmal etmesi veya çocuğa zarar vermesi durumunda hâkim tarafından velayetin kaldırılabileceğini düzenlemektedir. Ancak bu tür kararlar çocuğun geleceği üzerinde büyük etkilere sahip olduğundan, sürecin dikkatle yürütülmesi ve uzman bir hukukçudan destek alınması gerekmektedir. Hukuki süreçlerin doğru işletilmesi, hem ebeveynlerin hem de çocuğun haklarının korunması açısından büyük önem taşımaktadır. Velayetin kaldırılması, çocuğun korunmasına yönelik son çare olarak değerlendirilmeli ve ancak diğer tüm hukuki yollar tükendikten sonra başvurulmalıdır.