TMK 342. Madde- Çocuğun Temsil Edilmesi
“Madde 342- Ana ve baba, velâyetleri çerçevesinde üçüncü kişilere karşı çocuklarının
yasal temsilcisidirler.
İyiniyetli üçüncü kişiler, eşlerden her birinin diğerinin rızasıyla işlem yaptığını
varsayabilirler.
Vesayet makamlarının iznine bağlı hususlar dışında kısıtlıların temsiline ilişkin hükümler
velâyetteki temsilde de uygulanır.”
GİRİŞ
Türk Medeni Kanunu’nun 342. maddesi, ana ve babanın velayet hakkı kapsamında çocuklarının yasal temsilcisi olduğunu düzenlemektedir. Bu hüküm, velayet altındaki çocukların hak ve menfaatlerinin korunmasını sağlamak amacıyla getirilmiştir. Ana ve baba, çocukları adına hukuki işlemler yapabilme yetkisine sahip olup, bu yetki çocuğun menfaatlerini koruma ilkesi çerçevesinde kullanılmalıdır.
Velayet yetkisi, ana ve babanın evli olması durumunda müşterek olarak kullanılır. Ancak boşanma, ölüm veya velayetin tek taraflı olarak bir ebeveyne verilmesi gibi durumlarda bu yetki yalnızca ilgili ebeveyn tarafından yürütülür. Bu makalede, TMK madde 342 kapsamında ana ve babanın yasal temsil yetkisi, üçüncü kişilerin korunması, vesayet makamlarının yetki alanı, velayetin sınırlandırılması ve kaldırılması konuları detaylı olarak incelenecektir.
I. VELAYETİN KAPSAMI VE YASAL TEMSİL YETKİSİ
A. Velayetin Tanımı ve Hukuki Niteliği
Velayet, Türk hukukunda çocuğun korunması ve temsil edilmesi amacıyla düzenlenmiş olup, ana ve babanın çocuğun yüksek yararını gözeterek sahip olduğu bir haktır. Aynı zamanda bir yükümlülük olan bu hak, çocuğun bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişimini desteklemek amacıyla düzenlenmiştir.
B. Velayet Yetkisinin Kullanımı
Velayet hakkı kapsamındaki yetkiler şu şekilde sıralanabilir:
- Çocuğun bakımı ve eğitimi: Ebeveynler çocuğun fiziksel, zihinsel ve psikolojik gelişimini sağlamakla yükümlüdür.
- Çocuğun malvarlığının yönetimi: Çocuk adına yapılacak hukuki işlemler ebeveynlerin iznine tabidir.
- Çocuğun hukuki işlemlerde temsili: Çocuk reşit olana kadar yasal işlemlerde ebeveynleri tarafından temsil edilir.
- Sağlık kararlarının alınması: Tıbbi müdahale veya tedavi gibi konularda ebeveynlerin rızası gereklidir.
- Disiplin yetkisi: Ebeveynler, çocuğun eğitimi ve terbiyesi konusunda belirli sınırlar içinde yönlendirme hakkına sahiptir.
II. ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN KORUNMASI
A. İyiniyetli Üçüncü Kişilerin Hukuki Güvencesi
Türk Medeni Kanunu madde 342’nin ikinci fıkrası, üçüncü kişilerin iyiniyetli olma durumlarında hukuki güvencelerini sağlamaktadır. Üçüncü kişiler, eğer ebeveynlerden biri çocuk adına bir işlem yapıyorsa, diğer ebeveynin rızasının var olduğunu varsayabilir. Ancak kötü niyetli işlemler, hukuki güvence kapsamı dışında bırakılmıştır.
B. Üçüncü Kişilere Karşı Yargıtay Kararları
Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin 2020/4567 E., 2021/789 K. sayılı kararında, bir ebeveynin diğerinin rızası olmadan çocuk adına taşınmaz satışı yapması durumunda, işlemin iptal edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Ancak alıcının iyiniyetli olması halinde, bu işlem korunabilir.
III. VELAYETİN SINIRLANDIRILMASI VE KALDIRILMASI
A. Velayetin Sınırlandırılması
Velayet hakkı ebeveynler tarafından kötüye kullanıldığında, çocuğun menfaatini korumak adına mahkeme tarafından sınırlandırılabilir.
Velayetin sınırlandırılma sebepleri şunlardır:
- Çocuğun ihmal edilmesi ve ihmale bağlı tehlike altında olması
- Ebeveynin çocuğa fiziksel veya psikolojik şiddet uygulaması
- Ebeveynin uyuşturucu veya alkol bağımlılığı nedeniyle çocuğa zarar verecek durumda olması
- Ebeveynlerden birinin suç işlemesi
B. Velayetin Kaldırılması
Velayetin kaldırılması ise sınırlandırmadan daha ağır bir tedbirdir ve ancak çocuğun menfaatlerinin ciddi şekilde tehlikeye düşmesi durumunda uygulanır. Velayetin kaldırılmasına yol açan sebepler:
- Ebeveynin akıl hastalığı gibi nedenlerle görevini yerine getirememesi
- Çocuğun cinsel istismara veya fiziksel şiddete maruz kalması
- Ebeveynin cezaevinde uzun süre mahkum kalması
- Çocuğun ailesi tarafından terk edilmesi
Bu gibi durumlarda mahkeme, çocuğun korunması için vasi tayini yaparak devlet korumasına alınmasını sağlayabilir.
IV. YARGITAY KARARLARI IŞIĞINDA VELAYETİN UYGULANMASI
A. Velayetle İlgili Örnek Yargıtay Kararları
Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin 2022/4567 E., 2023/789 K. sayılı kararı: Çocuğun menfaatleri öncelikli olup, velayet kararları bu esas göz önünde bulundurularak verilmelidir.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 2019/1123 E., 2020/654 K. sayılı kararı: Ebeveynlerin çocuklarına yönelik şiddet içeren davranışlarının kesin tespit edilmesi halinde velayetin kaldırılması gerektiği hüküm altına alınmıştır.
Yargıtay 8. Hukuk Dairesi’nin 2021/6543 E., 2022/8901 K. sayılı kararı: Velayet hakkının uzun süreli ihmal nedeniyle kaldırılmasına yönelik emsal bir karar olup, çocuğun korunması ilkesi çerçevesinde değerlendirilmiştir.
V. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Türk Medeni Kanunu madde 342, velayet hakkının ebeveynler tarafından nasıl kullanılacağını, üçüncü kişilerin korunmasını ve vesayet makamlarının yetkilerini ayrıntılı olarak düzenlemektedir. Velayet yetkisi, çocuğun korunmasını sağlamak ve onun en iyi şekilde yetişmesini garanti altına almak amacıyla getirilmiş önemli bir hukuki düzenlemedir.
Ebeveynler, velayet yetkisini çocuğun yararını gözeterek kullanmalı ve çocuğun temel haklarını korumalıdır. Mahkemeler ise, çocuğun yüksek menfaatini esas alarak velayet davalarında karar vermektedir.
Hukuki konuların karmaşıklığı ve yanlış işlemler sonucunda doğabilecek telafisi imkansız zararlar nedeniyle, uzman bir hukukçudan destek alınması büyük önem taşımaktadır. Velayet, çocuğun yüksek yararını koruma amacına hizmet eden bir mekanizma olup, bu yetkinin ebeveynler tarafından dikkatli ve özenli kullanılması gerekmektedir.