TMK 313. Madde- Erginlerin ve Kısıtlıların Evlat Edinilmesi

“Madde 313- Evlât edinenin altsoyunun
açık muvafakatiyle ergin veya kısıtlı aşağıdaki hallerde evlât edinilebilir.

Bedensel veya zihinsel engeli sebebiyle sürekli olarak yardıma muhtaç ve evlât edinen
tarafından en az beş yıldan beri bakılıp gözetilmekte ise,20

Evlât edinen tarafından, küçükken en az beş yıl süreyle bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş ise,

Diğer haklı sebepler mevcut ve evlât edinilen, en az beş yıldan beri evlât edinen ile aile
hâlinde birlikte yaşamakta ise.
Evli bir kimse ancak eşinin rızasıyla evlât edinilebilir.
Bunlar dışında küçüklerin evlât edinilmesine ilişkin hükümler kıyas yoluyla uygulanır.”

Giriş

Evlat edinme, hukuk sistemleri içinde özel bir yere sahip olup, bireyler arasındaki soybağı ilişkisini yasal bir düzleme taşıyan önemli bir kurumdur. Türk Medeni Kanunu’nun 313. maddesi, ergin veya kısıtlı bireylerin evlat edinilmesine dair koşulları ayrıntılı bir şekilde düzenlemektedir. Evlat edinme, yalnızca bir hukuki işlemi ifade etmez; aynı zamanda aile hukukunun, bireylerin kişisel durumlarının ve toplumsal yapının da önemli bir bileşenidir.

Bu makalede, Madde 313 kapsamında ergin ve kısıtlı bireylerin evlat edinilme koşulları, hukuki boyutları, evlat edinme sürecinde mahkemelerin rolü ve uygulamadaki etkileri detaylı olarak ele alınacaktır. Bunun yanı sıra, evlat edinme kurumunun toplumsal etkileri, benzer uluslararası düzenlemeler ve Türkiye’deki yasal çerçevenin karşılaştırmalı analizi yapılacaktır.

1. Evlat Edinmenin Tarihsel Gelişimi ve Hukuki Temelleri

Evlat edinme kurumu, insanlık tarihinin en eski hukuki mekanizmalarından biridir. Antik Roma’dan Osmanlı hukukuna kadar birçok farklı toplumda evlat edinme düzenlemeleri bulunmuştur. Türkiye’de modern anlamda evlat edinme kurallarının temelini oluşturan Türk Medeni Kanunu, 1926 yılında İsviçre Medeni Kanunu’ndan uyarlanarak kabul edilmiştir.

Hukuki anlamda evlat edinme, biyolojik olmayan ebeveyn ile çocuk arasındaki hukuki bağın kurulmasını ifade eder. Bu bağ, yalnızca duygusal ve ahlaki sorumlulukları değil, aynı zamanda mali ve miras haklarını da içermektedir. Türkiye’de evlat edinme süreci, Aile Mahkemeleri tarafından yürütülmektedir ve evlat edinen kişi ile evlat edinilen kişi arasında hem biyolojik hem de sosyal uyumun sağlanması amaçlanmaktadır.

2. Ergin ve Kısıtlıların Evlat Edinilme Koşulları

Madde 313, evlat edinilecek kişinin ergin veya kısıtlı olması durumunda uygulanacak şartları ayrıntılı olarak belirtmektedir. Buna göre, evlat edinmenin gerçekleşebilmesi için şu temel şartlardan en az birinin mevcut olması gerekmektedir:

1. Bedensel veya zihinsel engeli sebebiyle sürekli yardıma muhtaç olma durumu: Evlat edinilecek bireyin bedensel veya zihinsel bir engel nedeniyle sürekli yardıma muhtaç olması ve en az beş yıldan beri evlat edinen tarafından bakılıp gözetilmesi gerekmektedir. Bu şart, bireyin yaşam kalitesinin artırılmasını ve hukuki olarak korunmasını amaçlamaktadır.
2. Küçükken bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş olma durumu: Evlat edinilecek birey, evlat edinen tarafından çocukluk döneminde en az beş yıl süreyle bakılıp gözetilmeli ve eğitilmiş olmalıdır. Bu durum, evlat edinilecek kişi ile evlat edinen arasında zaten var olan manevi ve maddi bağın yasal olarak da tanınmasını sağlamaktadır.
3. Diğer haklı sebeplerin varlığı: Evlat edinme talebi, diğer haklı sebeplere dayanıyor ve evlat edinilen birey en az beş yıldan beri evlat edinen ile aile hâlinde birlikte yaşıyorsa, bu durumda da evlat edinme gerçekleşebilir.

Bunlara ek olarak, evlat edinme sürecinde bireylerin kişisel haklarının ve menfaatlerinin korunması açısından mahkemelerin titiz bir inceleme yapması gerekmektedir. Evlat edinilecek kişinin yaşadığı çevre, aile ilişkileri, ekonomik durumu ve psikolojik sağlığı gibi unsurlar göz önünde bulundurulmalıdır.

3. Evlat Edinme Sürecindeki Onaylar ve Yasal Gereklilikler

Evlat edinme süreci, yalnızca evlat edinmek isteyen bireyin talebi ile gerçekleşemez. Kanun, bu sürecin belirli yasal gereklilikler ve onay mekanizmaları çerçevesinde yürütülmesini öngörmektedir:

• Evlat Edinenin Altsoyunun Muvafakati: Evlat edinenin altsoyu bulunuyorsa, bu kişilerin açık muvafakati olmaksızın evlat edinme gerçekleşemez. Bu düzenleme, mevcut soybağı ilişkilerinin korunması ve taraflar arasındaki dengenin sağlanması amacıyla getirilmiştir.
• Evli Bireylerin Eş Rızası ile Evlat Edinmesi: Evli bir kişinin evlat edinmesi ancak eşinin rızasıyla mümkün olmaktadır. Bu şart, aile birliğini koruma ve aile içindeki karar alma mekanizmasını dengeleme amacı taşımaktadır.
• Mahkemelerin Denetim Rolü: Evlat edinme işlemleri, mahkemelerin gözetiminde gerçekleştirilir. Mahkemeler, başvuruları değerlendirirken tarafların beyanlarını, sosyal ve psikolojik raporları ve mevcut hukuki çerçeveyi dikkate alarak karar verirler. Bu aşamada, evlat edinmenin kamu düzenine ve tarafların haklarına uygun olup olmadığı titizlikle incelenir.

4. Evlat Edinmenin Sosyal ve Hukuki Etkileri

Evlat edinme süreci, yalnızca hukuki bir işlem olmaktan öte, bireyin hayatında kalıcı ve köklü değişiklikler yaratan bir olaydır. Bu sürecin hukuki ve toplumsal etkileri şunlardır:

• Miras Hukuku Açısından Etkiler: Evlat edinilen birey, evlat edinenin yasal mirasçısı olur ve diğer çocuklarla eşit miras hakkına sahip olur.
• Aile İçi Dinamiklerin Değişimi: Evlat edinme, aile içinde yeni ilişkilerin oluşmasına yol açar. Evlat edinilen bireyin, mevcut aile bireyleriyle uyumu, psikolojik ve duygusal olarak değerlendirilmelidir.
• Uluslararası Hukuki Boyut: Türkiye’deki evlat edinme kuralları ile diğer ülkelerdeki düzenlemeler karşılaştırıldığında, bazı farklılıklar görülmektedir. Örneğin, bazı ülkelerde evlat edinme sürecinde biyolojik ailenin daha fazla söz hakkına sahip olduğu görülmektedir.
• Toplumsal Bakış Açısı: Evlat edinme, toplumda bazen ön yargılarla karşılanabilir. Ancak modern hukuk sistemleri, bu sürecin teşvik edilmesi ve korunması gerektiğini vurgulamaktadır.

Sonuç

Türk Medeni Kanunu’nun 313. maddesi, ergin ve kısıtlı bireylerin evlat edinilmesine ilişkin şartları ayrıntılı olarak ortaya koymuştur. Evlat edinme sürecinin hukuki ve toplumsal boyutları gözetildiğinde, bu düzenlemelerin hem evlat edinen hem de evlat edinilen açısından hak ve menfaatleri korumaya yönelik olduğu görülmektedir.

Ancak, her hukuki işlemin kendine özgü koşulları ve riskleri bulunduğundan, evlat edinme sürecinde uzman bir hukukçudan destek alınması büyük önem taşımaktadır. Bu sürecin hem bireysel hem de toplumsal etkileri dikkate alınarak hukukun üstünlüğü çerçevesinde değerlendirilmesi gerekmektedir.