TMK 146. Madde- Evliliğin Butlanında Dava Açma Görevi ve Hakkı
“Madde 146- Mutlak butlan davası, Cumhuriyet savcısı tarafından re’sen açılır.
Bu dava, ilgisi olan herkes tarafından da açılabilir.”
Türk Medeni Kanunu, kısa adıyla TMK, Türkiye’de bireylerin hukuki ilişkilerini düzenleyen en temel mevzuatlardan biridir. Bu kanun, aile hukukundan mal rejimine, şahsın hak ve hürriyetlerinden toplum düzenini ilgilendiren hukuki düzenlemelere kadar geniş bir alanı kapsamına alır. Özellikle evlilik birliği ve bu birliğin hukuki yönleri, Medeni Kanun’un önemli bir bölümünü oluşturur. Kanunun 146. maddesi ise “mutlak butlan davaları” olarak adlandırılan özel bir dava türünü ele alır. Bu madde, evlilik birliğinin belirli durumlarda baştan itibaren geçersiz kabul edilmesini ve bu geçersizliğin hukuki yollardan tespit edilmesini düzenler.
Madde 146’ın içeriği basitçe şöyle ifade edilebilir: çoğu durumda bireylerin çıkarları ve hakları çerçevesinde çözülen evlilik hukuku ihtilaflarından farklı olarak, mutlak butlan davaları kamu düzenini ilgilendiren özellikler taşır. Bu çerçevede, evliliğin baştan itibaren geçersiz sayılması için gerekli şartlar, kimlerin dava açabileceği ve bu davanın hukuki sonuçları önemli detaylarıyla incelenmelidir.
Bu makalede, mutlak butlan kavramının hukuki temelleri, mutlak butlan davalarının kapsamı, bu davanın açılmasında yetkili olan taraflar ve sonuçları detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
Mutlak Butlan Nedir?
Mutlak butlan, hukuki bir işlemin, en başından itibaren kanunen geçersiz kabul edilmesi anlamına gelir. Medeni hukukta, hukuki bir işlemin geçerliliği, belirli şartlara bağlıdır. Eğer bu şartlar yerine getirilmezse, işlem geçersizlikle malul hale gelir. Ancak, mutlak butlan durumları, bu geçersizliğin kesin ve tartışılmaz olduğu halleridir.
Evlilik hukukunda mutlak butlan, belirli durumların varlığı halinde evlilik birliğinin hiçbir zaman hukuki geçerlilik kazanamayacağını ifade eder. Bu durumlar kanunda açıkça düzenlenmiştir ve şu nedenleri kapsar:
1. Kanunda Yer Alan Evlilik Engelleri
Türk Medeni Kanunu’nun 129. maddesine göre, aşağıdaki durumlar evliliğin mutlak butlanla geçersiz sayılmasına neden olur:
- Yakın Hısımlık: Anne, baba, kardeş, hala, amca gibi yakın akrabalar arasında evlilik yapılamaz.
- Akıl Hastalığı: Evlenecek kişisinin ayırt etme gücünü sürekli olarak kaybetmiş olması.
- Mükerrer Evlilik: Halen devam eden bir başka evlilik varken yeni bir evlilik yapılması.
2. Kamu Düzenine Aykırı Durumlar
Evlilik birliğinin, genel ahlak veya kamu düzenine aykırı şekilde kurulması mutlak butlan sebebidir. Örneğin, sahte belgelerle veya iradeyi sakatlayan durumlarla (zorla veya tehdit yoluyla) kurulan evlilikler, kamu düzenini ihlal eder.
3. Şekil Şartlarının Eksik Olması
Bir evlilik ancak yetkili resmi memur önünde ve iki şahit huzurunda yapıldığında geçerli sayılabilir. Bu şekil şartları yerine getirilmeden yapılan evlilikler, baştan itibaren geçersizdir.
Mutlak Butlan Davasının Açılması
Türk Medeni Kanunu’nun 146. maddesi, mutlak butlan davalarının açılması hususunda özel bir düzenleme getirir. Bu dava, iki şekilde açılabilir:
1. Cumhuriyet Savcısı Tarafından Re’sen Dava Açılması
Cumhuriyet savcısı, mutlak butlan durumunda evliliğin kamu düzenini tehdit ettiğine kanaat getirirse, bu davayı kendiliğinden açabilir. Özellikle, akıl hastası bireylerin evlendirilmesi veya sahte belgelerle evlilik yapılması gibi durumlarda savcının re’sen harekete geçmesi söz konusudur. Bu yetki, kamu düzenini koruma amacı taşır ve toplumsal yararın ön planda olduğu durumlarda kullanılır.
2. İlgililer Tarafından Dava Açılması
Kanun, mutlak butlan davalarını sadece Cumhuriyet savcısına bırakmamış, aynı zamanda ilgisi olan herkese bu davayı açma hakkı tanımıştır. İlgililer kavramı şu şekilde açıklanmıştır:
- Eşler: Evlilik birliğinin taraflarından herhangi biri, mutlak butlan davası açabilir.
- Eşlerin Yakınları: Anne, baba veya diğer akrabalar, kamu düzenini etkileyecek durumlarda dava açabilir.
- Menfaat Sahipleri: Kamuya zarar verebilecek durumlarda üçüncü kişiler de dava açabilir.
Mutlak Butlan Davasının Sonuçları
Mutlak butlan kararı, evlilik birliğinin en başından itibaren geçersiz olduğunu ortaya koyar. Ancak bu kararın hem taraflar hem de toplum açısından çeşitli hukuki sonuçları bulunmaktadır:
1. Evliliğin Geçersiz Sayılması
Mahkeme, evlilik birliğinin hukuken var olmadığına karar verir. Bu durumda, taraflar arasındaki hukuki bağı koparır.
2. Çocukların Durumu
Mutlak butlan karışında, evlilik birliği içinde doğan çocukların hukuki durumu etkilenmez. Kanuna göre, bu çocuklar evlilik içinde doğmuş sayılır ve nesep bağı korunur.
3. Mal Rejimi ve Nafaka
Evliliğin geçersiz olması durumunda, taraflar arasında mal rejimi sona erer. Ancak, iyi niyetli taraf, nafaka veya tazminat talep edebilir. Bu durum, mağduriyetlerin giderilmesini sağlar.
Sonuç
Türk Medeni Kanunu’nun 146. maddesi, mutlak butlan davalarını hem bireylerin hem de toplumun menfaatlerini korumak amacıyla düzenler. Bu dava, sadece taraflar arasındaki hukuki ilişkileri düzenlemekle kalmaz, kamu düzenini koruma misyonu da taşır. Bu kapsamda, hem Cumhuriyet savcısının re’sen dava açma yetkisi hem de ilgililerin bu davayı açabilmesi, hukuk sisteminin bireysel haklar ve kamu yararı arasındaki dengesini sağlamaya yönelik bir düzenleme olarak karşımıza çıkar. Mutlak butlanın hukuki sonuçları ise, tarafların haklarının ve çıkarlarının korunmasını güvence altına alırken, toplumsal düzenin sağlanmasına da hizmet eder